1. Βαθμοί ενός επιθέτου είναι οι διάφορες μορφές που λαμβάνει ένα επίθετο, προκειμένου να δηλώσει διάφορα είδη και διάφορους βαθμούς σύγκρισης.
2. Οι βαθμοί των επιθέτων είναι τρεις: θετικός, συγκριτικός, υπερθετικός. Από αυτούς ο συγκριτικός και ο υπερθετικός ονομάζονται παραθετικά του επιθέτου και σχηματίζονται μονολεκτικά (με μία λέξη) ή περιφραστικά (με δύο ή περισσότερες λέξεις).
α) Ο θετικός βαθμός του επιθέτου: είναι η απλή μορφή του επιθέτου, όπως το γνωρίζουμε, που δεν προσδιορίζεται δηλαδή από το συγκριτικό ή υπερθετικό βαθμό και φανερώνει απλώς ότι ένα ουσιαστικό (ή οποιαδήποτε άλλη λέξη) έχει κάποιο γνώρισμα, κάποια ιδιότητα (Ο Γιάννης είναι ταχύς αθλητής).
β) Ο συγκριτικός βαθμός του επιθέτου: είναι η μορφή που λαμβάνει το επίθετο όταν συγκρίνουμε δύο «μεγέθη», το ένα εκ των οποίων έχει κάποιο γνώρισμα σε μεγαλύτερο βαθμό από το άλλο (Ο Γιάννης είναι ταχύτερος αθλητής από τον Κώστα). Η λέξη που χαρακτηρίζει το επίθετο λέγεται α΄ όρος σύγκρισης (Ο Γιάννης) και η λέξη η οποία χρησιμοποιείται ως βάση για τη σύγκριση λέγεται β΄ όρος σύγκρισης (Κώστα).
Σημείωση: Η σύγκριση μπορεί να λάβει τις εξής μορφές:
¨ Σύγκριση υπεροχής: ο α΄ όρος σύγκρισης υπερέχει ποσοτικά τού β΄ όρου (Ο Γιάννης είναι ταχύτερος αθλητής από τον Κώστα).
¨ Σύγκριση υστέρησης: ο α΄ όρος σύγκρισης υστερεί ποσοτικά τού β΄ όρου (Ο Γιάννης είναι λιγότερο ταχύς αθλητής από τον Κώστα).
¨ Σύγκριση ισότητας: οι δύο όροι σύγκρισης είναι ίσοι (Ο Γιάννης είναι εξίσου/το ίδιο ταχύς αθλητής με τον Κώστα).
γ) Ο υπερθετικός βαθμός του επιθέτου λαμβάνει δύο μορφές:
i. Σχετικός υπερθετικός βαθμός (ή σχετικό υπερθετικό): είναι η μορφή που λαμβάνει το επίθετο όταν θέλει να φανερώσει πως ένα ουσιαστικό (ή οποιαδήποτε άλλη λέξη) έχει κάποιο γνώρισμα στον πιο μεγάλο βαθμό από όλα τα όμοιά του. Ο υπερθετικός βαθμός σχηματίζεται με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που σχηματίζεται ο συγκριτικός βαθμός με την προσθήκη του οριστικού άρθρου μπροστά του (Ο Γιάννης είναι ο ταχύτερος ή ο πιο ταχύς αθλητής μέσα στην ομάδα),
ii. Απόλυτος υπερθετικός βαθμός (ή απόλυτο υπερθετικό): είναι η μορφή που λαμβάνει το επίθετο όταν θέλει να φανερώσει πως ένα ουσιαστικό (ή οποιαδήποτε άλλη λέξη) έχει κάποιο γνώρισμα στον απόλυτο βαθμό, χωρίς να γίνεται σύγκριση με άλλα ουσιαστικά. Σχηματίζεται:
- είτε μονολεκτικά (με την κατάληξη συνήθως –τατος, -η, -ο)
- είτε περιφραστικά (πολύ ή πάρα πολύ + θετικός βαθμός), π.χ. «Ο Γιάννης είναι ταχύτατος αθλητής / Ο Γιάννης είναι πολύ ή πάρα πολύ ταχύς αθλητής».
Το απόλυτο υπερθετικό μπορεί να σχηματιστεί και με σύνθετες ή παράγωγες λέξεις, όπου το α΄ συνθετικό δηλώνει μια ιδιότητα στον απόλυτο βαθμό (θεοσκότεινος / ολομόναχος / κατακόκκινος / πανέξυπνος / υπεραισιόδοξος / τρισευτυχισμένος / πεντανόστιμο κ.λπ.).
Σημείωση: Όπως και ο συγκριτικός έτσι και ο υπερθετικός βαθμός μπορεί να λάβει τις εξής μορφές:
¨ απόλυτος υπερθετικός υπεροχής: π.χ. «Ο Γιάννης είναι ταχύτατος (ή πάρα πολύ ή πολύ ταχύς) αθλητής»,
¨ απόλυτος υπερθετικός υστέρησης: π.χ. «Ο Γιάννης είναι βραδύτατος (ή πάρα πολύ ή πολύ βραδύς) αθλητής»,
¨ σχετικός υπερθετικός υπεροχής: π.χ. «Ο Γιάννης είναι ο ταχύτερος / ο πιο ταχύς αθλητής μέσα στην ομάδα (ή που έχω γνωρίσει)» και
¨ σχετικός υπερθετικός υστέρησης: π.χ. «Ο Γιάννης είναι ο λιγότερο ταχύς αθλητής από όλους».
3. Σχηματισμός των παραθετικών. Τα παραθετικά σχηματίζονται με τον ακόλουθο τρόπο:
ΚΑΤΑΛΗΞΕΙΣ ΠΑΡΑΘΕΤΙΚΩΝ
(μονολεκτικών και περιφραστικών)
Θετικός βαθμός Συγκριτικός βαθμός Υπερθετικός βαθμός
-ος (πλούσιος) -ότερος (πλουσιότερος) ή 1) -ότατος (πλουσιότατος) ή πολύ/
πιο πλούσιος πάρα πολύ πλούσιος
(απόλυτο υπερθετικό)
2) ο + -ότερος (ο
πλουσιότερος) ή
ο πιο πλούσιος (σχετικό υπερθετικό)
-ύς (ταχύς) -ύτερος (ταχύτερος) ή 1) -ύτατος (ταχύτατος) ή πολύ /
πάρα πολύ ταχύς (απόλυτο υπερθετικό)
πιο ταχύς 2) ο + -ύτερος (ο ταχύτερος) ή ο πιο ταχύς
( σχετικό υπερθετικό)
-ής (επιμελής) -έστερος (επιμελέστερος) ή 1) -έστατος (επιμελέστατος) ή
πιο επιμελής πολύ / πάρα πολύ επιμελής
(απόλυτο υπερθετικό)
2) ο + -έστερος (ο επιμελέστερος)
ή ο πιο επιμελής
(σχετικό υπερθετικό)
Κάποια επίθετα σχηματίζουν με διαφορετικό τρόπο τα παραθετικά τους και γι΄ αυτό ονομάζονται ανώμαλα παραθετικά.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ ΑΝΩΜΑΛΩΝ ΠΑΡΑΘΕΤΙΚΩΝ
(Μονολεκτικοί τύποι)
Θετικός βαθμός Συγκριτικός βαθμός Υπερθετικός βαθμός
απλός,-η,-ο απλούστερος,-η,-ο απλούστατος,-η,-ο
καλός,-η,-ο καλύτερος,-η,-ο κάλλιστος,-η,-ο ή
άριστος,-η,-ο
κακός,-η,-ο χειρότερος,-η,-ο κάκιστος,-η,-ο ή
χείριστος,-η,-ο
κοντός,-η,-ο κοντότερος,-η,-ο
κοντύτερος,-η,-ο κοντότατος,-η,-ο
κοντύτατος,-η,-ο
λίγος,-η,-ο λιγότερος,-η,-ο ελάχιστος,-η,-ο
μεγάλος,-η,-ο μεγαλύτερος,-η,-ο μέγιστος,-η,-ο
μικρός,-η,-ο μικρότερος,-η,-ο ελάχιστος,-η,-ο
πολύς , πολλή , πολύ περισσότερος,-η,-ο δεν έχει - (επίρρημα : πάρα πολύ)
ταχύς,-εία,-ύ ταχύτερος,-η,-ο ταχύτατος,-η,-ο αλλά και
τάχιστος,-η,-ο
Κάποια παραθετικά είναι ελλειπτικά: ή δεν έχουν θετικό βαθμό, διότι σχηματίστηκαν από επιρρήματα ή αρχαίες προθέσεις (κατώτερος – κατώτατος / ανώτερος – ανώτατος / υπέρτερος – υπέρτατος), ή δεν έχουν υπερθετικό βαθμό (προτιμότερος / προγενέστερος / μεταγενέστερος κ.λπ.).
4. Δε σχηματίζουν παραθετικά τα επίθετα τα οποία δεν παρουσιάζουν διαβαθμίσεις της έννοιας τους. Τέτοια επίθετα είναι όσα δηλώνουν:
- ύλη (πήλινος, γυάλινος, μάλλινος, ξύλινος, ασημένιος κ.λπ.)
- καταγωγή ή συγγένεια (κρητικός, ζακυνθινός, προγονικός, αδελφικός, πατρικός κ.λπ.)
- τόπο (βουνίσιος, καμπίσιος, στεριανός, θαλασσινός κ.λπ.)
- χρόνο (αυριανός, χθεσινός, καθημερινός, τωρινός, σημερινός, χειμωνιάτικος, καλοκαιρινός κ.λπ.)
- κατάσταση που δεν αλλάζει (πρωτότοκος, δευτερότοκος κ.λπ.)
Αλλά και κάποια παράγωγα με πρόθημα το στερητικό α- ή ξε- , π.χ. «άγνωστος / ξεκάρφωτος» ή με κάποια παραγωγικά επιθήματα (-άρης / -ούρης, π.χ. «ζηλιάρης / λιγούρης).
5. Παραθετικά επιρρημάτων: παραθετικά έχουν και τα επιρρήματα. Ως προς το σχηματισμό τους ακολουθούν τους εξής κανόνες:
α) Όταν τα επιρρήματα προέρχονται από επίθετα, τότε σχηματίζουν τους τρεις βαθμούς μονολεκτικά και περιφραστικά ως εξής:
i. Αν προέρχονται από επίθετα σε -ος, -η/-α, -ο (ωραίος, -α, -ο) και σε -ύς, -ιά, -ύ (βαθύς, -ιά, -ύ), τότε στο θέμα των βαθμών των επιθέτων προσθέτουμε την κατάληξη –α ή –ιά (ωραία – ωραιότερα ή πιο ωραία – ωραιότατα ή πολύ ωραία / βαθιά – βαθύτερα ή πιο βαθιά – βαθύτατα ή πολύ βαθιά / καλά – καλύτερα ή πιο καλά – άριστα ή πολύ καλά). Εξαίρεση αποτελούν τα επιρρήματα που προέρχονται από τα επίθετα πολύς και λίγος (πολύ – περισσότερο ή πιότερο – πάρα πολύ / λίγο- λιγότερο – πολύ λίγο ή ελάχιστα).
ii. Αν προέρχονται από επίθετα σε -ής, -ής, -ές (επιεικής, -ής, -ές), τότε ο θετικός βαθμός σχηματίζεται με την προσθήκη στο θέμα του θετικού βαθμού του επιθέτου της κατάληξης –ώς και ο συγκριτικός και υπερθετικός με την προσθήκη στο θέμα των αντίστοιχων βαθμών του επιθέτου τής κατάληξης –ά (επιεικώς – επιεικέστερα ή πιο επιεικώς – επιεικέστατα ή πολύ επιεικώς).
β) Όταν προέρχονται από άλλες λέξεις ακολουθούν διαφορετικούς τύπους σχηματισμού των παραθετικών τους. Για παράδειγμα:
• Τα τοπικά επιρρήματα σχηματίζουν μόνο περιφραστικά παραθετικά (κάτω – πιο κάτω – πολύ κάτω / έξω – πιο έξω – πολύ έξω / πίσω – πιο πίσω – πολύ πίσω / πάνω – πιο πάνω – πολύ πάνω κ.λπ. ).
• Κάποια επιρρήματα δεν έχουν υπερθετικό βαθμό (ιδίως – ιδιαίτερα / μπροστά – μπροστύτερα / νωρίς – νωρίτερα / πρώτα – πρωτύτερα / ύστερα – υστερότερα), ενώ το επίρρημα γρήγορα έχει υπερθετικό το γρηγορότερο (γρήγορα – γρηγορότερα – το γρηγορότερο). Επίσης, το συγκριτικό επίρρημα αρχύτερα δεν έχει ούτε θετικό ούτε υπερθετικό βαθμό κ.λπ..
6. Παραθετικά μετοχών: όσες μετοχές σχηματίζουν παραθετικά, τα σχηματίζουν μόνο περιφραστικά (αγαπημένος – πιο αγαπημένος – πολύ αγαπημένος ή ο πιο αγαπημένος).
ΤΑ ΠΑΡΑΘΕΤΙΚΑ ΤΩΝ ΕΠΙΘΕΤΩΝ.
Τα επίθετα έχουν τρεις βαθμούς: το θετικό βαθμό (ο Γιώργος είναι ικανός), το συγκριτικό βαθμό(ο Γιώργος είναι ικανότερος από το Γιάννη), τον υπερθετικό βαθμό (ο Γιώργος είναι ικανότατος).Ανάλογα με το βαθμό του επιθέτου, τα επίθετα λέγονται:
θετικού βαθμού συγκριτικού βαθμού υπερθετικού βαθμού
1. επίθετα θετικού βαθμού, λέγονται τα επίθετα που φανερώνουν ότι το ουσιαστικό έχει ένα γνώρισμα. Π.χ. ο Γιάννης είναι ψηλός, ο Όλυμπος είναι μεγάλο βουνό, τα λουλούδια είναι όμορφα.
2. επίθετα συγκριτικού βαθμού, λέγονται τα επίθετα που φανερώνουν ότι ένα ουσιαστικό έχει ένα γνώρισμα ή ιδιότητα, σε μεγαλύτερο βαθμό από κάποιο άλλο. Σχηματίζονται μονολεκτικά (παίρνοντας τις καταλήξεις -ότερος, -ότερη, -ότερο, ή ύτερος, -ύτερη, -ύτερο) και περιφραστικά (βάζοντας πριν το επίθετο τη λέξη πιο). Π.χ. Ο Όλυμπος είναι ψηλότερος(ή πιο ψηλός) από τον Κίσαβο, ο Κώστας είναι καλύτερος(η πιο καλός) μαθητής από το Δημήτρη, η Μαρία είναι νεώτερη(ή πιο νέα) από τη Γιάννα, κ.λ.π.
3. επίθετα υπερθετικού βαθμού, λέγονται τα επίθετα που φανερώνουν ότι ένα ουσιαστικό έχει ένα γνώρισμα ή ιδιότητα, σε μεγαλύτερο βαθμό από όλα τα όμοιά του με τα οποία συγκρίνεται. Σχηματίζονται μονολεκτικά (παίρνοντας τις καταλήξεις –ότατος, -ότατη, -ότατο, ή –ύτατος, -ύτατη, -ύτατο) και περιφραστικά βάζοντας πριν το επίθετο τη λέξη πολύ. Π.χ. Ο Όλυμπος είναι ψηλότατο βουνό, η Μαρία είναι νεότατη, ο Παρθενώνας είναι σημαντικότατο μνημείο, ο Αξιός είναι πλατύτατο ποτάμι, κ.λ.π.
ΤΑ ΠΑΡΑΘΕΤΙΚΑ ΤΩΝ ΕΠΙΘΕΤΩΝ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΕΠΙΘΕΤΑ ΣΤΟ ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΟ ΚΑΙ ΣΤΟΝ ΥΠΕΡΘΕΤΙΚΟ ΒΑΘΜΟ και εκφράζουν το αποτέλεσμα αυτής της σύγκρισης ανάμεσα σε δύο ή περισσότερα ουσιαστικά. Π.χ. ο Όλυμπος είναι το ψηλότερο βουνό της Ελλάδας, ο Γιώργος είναι καλύτερος μαθητής από το Γιάννη, ο Νίκος είναι πιο δυνατός από τον Κώστα, κ.λ.π.
ΑΣΚΗΣΗ.
Να συμπληρώσεις τις παρακάτω προτάσεις βάζοντας το επίθετο της παρένθεσης στον κατάλληλο βαθμό.
Ο Γιάννης είναι(ψηλός) και (βαρύς) από τον Κώστα.
Η Ελλάδα είναι (μικρή) και (όμορφη) χώρα από τη Γερμανία.
Η Κρήτη είναι το (μεγάλο) και εύφορο νησί της Ελλάδας.
Οι Έλληνες του 1821 ήταν (γενναίοι) και έξυπνοι από τους Τούρκους.
Το δικό μας σπίτι είναι (μεγάλο) και (όμορφο) από του γείτονα.
Τα ανώμαλα παραθετικά είναι τα μονολεκτικά παραθετικά ορισμένων επιθέτων, τα οποία σχηματίζονται με διαφορετικό τρόπο από τα άλλα επίθετα. Π.χ. καλός-καλύτερος-κάλλιστος ή άριστος, λίγος-λιγότερος-ελάχιστος, μεγάλος-μεγαλύτερος-μέγιστος, μικρός-μικρότερος-ελάχιστος
ΑΣΚΗΣΗ.
Να γράψεις τα παραθετικά των παρακάτω επιθέτων σε όλους τους βαθμούς. Όπου δεν υπάρχει ή δεν γίνεται ένας από τους δύο τύπους (μονολεκτικός ή περιφραστικός), να γράψεις μόνο τον ένα. Β Α Θ Μ Ο
Θ ε τ ι κ ό ς Συγκριτικός Υ π ε ρ θ ε τ ι κ ό ς
μονολεκτικά περιφραστικά μονολεκτικά περιφραστικά
άγριος
άσχημος
άσχημος
άνοστος
άσχετη
άσπρος
βαρύς
βασικός
βόρειος
βέβαιος
βάσιμος
γερός
δημοκρατική
δίκαιη
δημοτική
εύκολη
επιβλητική
ενοχλητική
ήπια
ήρεμη
καλή
κακή
λίγο
μικρό
μεγάλο
πλατύ
έξυπνο
όμορφο
ψηλή
ωραία
έξυπνο
Ο β' όρος σύγκρισης
Στα παρακάτω παραδείγματα υπογράμμισε:
α. τα συγκριτικά επίθετα και επιρρήματα ή τα ρήματα που
δείχνουν σύγκριση.
β. τον πρώτο και το δεύτερο όρο σύγκρισης.
1. Το Ασπρονήσι
είναι μικρότερο από τη Θηρασία
2. Στην Ελλάδα
έρχονται περισσότεροι τουρίστες το χειμώνα παρά το καλοκαίρι.
3. Το εισιτήριο
του τρένου είναι πιο φθηνό από το εισιτήριο του αεροπλάνου.
4. Καλύτερα να
χρησιμοποιούμε ποδήλατο στις πόλεις παρά αυτοκίνητο.
5. Είναι
προτιμότερο να κάνεις εσύ αυτό το ταξίδι παρά εγώ.
6. Στον κόσμο που
εγύρισες είδες καλύτερή μου;
7. Η θάλασσα
σήμερα είναι πιο ήσυχη από χθες.
8. Προτιμάει το
τρένο από το αεροπλάνο.
Άσκηση 2
Στην παραπάνω άσκηση:
α. Παρατήρησε τι
μέρος του λόγου είναι κάθε όρος. Είναι ο δεύτερος όρος, ό,τι και ο πρώτος;
β. Πώς εκφέρεται σε κάθε παράδειγμα ο δεύτερος όρος
σύγκρισης;
Παράδειγμα: Το
Ασπρονήσι είναι μικρότερο από τη Θηρασία.
Δεύτερος όρος σύγκρισης: από + αιτιατική
Ασκήσεις από τον "Ελληνικό Πολιτισμό"
http://users.sch.gr/ipap/Ellinikos%20Politismos/Yliko/askisis%20nea/epitheto-katalixis.htm
http://users.sch.gr/ipap/Ellinikos%20Politismos/Yliko/askisis%20nea/polloi2.htm
http://users.sch.gr/ipap/Ellinikos%20Politismos/Yliko/askisis%20nea/polloi.htm
http://users.sch.gr/ipap/Ellinikos%20Politismos/Yliko/Theoria%20arxaia/2askiseis/c12/5.htm
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.